Rak debelog creva ili kolorektalni karcinom kako se stručno naziva, predstavlja oblik veoma komplikovanog oboljenja koje se manifestuje kroz prisustvo izrasline malignog karaktera (zloćudnog tumora) na unutrašnjem zidu debelog creva. Pomenuta izraslina, tačnije zloćudni tumor, može se javiti u bilo kom delu debelog creva, koje je inače dugačko od oko metar ipo do nešto više od dva metra.
Kod osoba ženskog pola, rak debelog creva se najčešće formira na sredini debelog creva, a kada su u pitanju osobe muškog pola, rak debelog creva se najčešće formira na izlaznom delu debelog creva, odnosno u blizini rektuma. Na mestu na kojem se debelo crevo spaja sa tankim crevom, takođe se često može formirati rak debelog creva.
U poslednjih nekoliko godina, rak debelog creva predstavlja jedan od naječešće zastupljenih oblika karcinoma kako u svetu, tako i kod nas. Naime, samo na godišnjem nivou, čak 4.000 ljudi u Srbiji oboli od ovog oblika karcinoma, dok čak 2.500 ljudi umre zbog posledica prisustva istog oboljenja.
Uzrok toliko izražene smrtnosti od raka debelog creva, ogleda se kroz činjenicu da se prisustvo ove bolesti veoma teško prepoznaje, pa se shodno tome uglavnom i kasno otkriva. Naime, u početnoj fazi razvoja raka debelog creva, može se dogoditi da simptomi u potpunosti izostanu i da osoba čak ni ne posumnja na prisustvo bolesti.
Ono što zvuči posebno poražavajuće, jeste činjenica da se rak debelog creva sve češće javlja kod mladih.
Cilj ovog teksta, jeste da vas upozna sa simptomima i sa uzrocima nastanka raka debelog creva, ali i da vam približi brojne druge informacije koje su vezane za ovaj oblik oboljenja.
U sadržaju teksta, moći ćete da pročitate i kako se rak debelog creva dijagnostikuje, ali i kako se leči.
Rak debelog creva – simptomi
Kao što smo u uvodnom delu teksta već napomenuli, u ranoj fazi razvoja raka debelog creva, veoma često se dešava da u potpunosti izostane manifestacija simptoma.
U medicinskoj praksi, poznati su primeri pacijenata kod kojih su se prvi simptomi raka debelog creva manifestovali tek nakon nekoliko godina od perioda u kojem je bolest nastala i počela da se razvija.
Upravo takva činjenica, odgovorna je za to što se rak debelog creva često prepoznaje i dijegnostikuje tek kada je u kasnijoj fazi razvoja. Još jedan razlog zbog kojeg se rak debelog creva takođe prepoznaje i dijagnostikuje u kasnijoj fazi razvoja, jeste to što simptomi koji ukazuju na njegovo prisustvo, često nisu posebno karakteristični i mogu se povezati sa prisustvom nekih drugih, znatno bezopasnijih oblika zdravstvenih problema.
Na vrstu, kao i na intenzitet simptoma koji će se manifestovati kao znaci prisustva raka debelog creva, u određenoj meri može uticati i pozicija izrasline u unutrašnjosti debelog creva.
Ipak, kod većine pacijenata, simptomi raka debelog creva su uglavnom isti ili su bar naglašeno slični i podrazumevaju prisustvo sledećih pojava ili stanja u organizmu:
– Prisustvo često ponavljajuće dijareje (osoba ima problem sa pojavom dijareje na svakih nekoliko dana, a pritom ne može jasno da prepozna uzrok zbog kojeg se tako nešto dešava, jer nije konzumirala pokvarene namirnice, niti je na bilo koji način provocirala prisustvo i razvoj patogenih mikroorganizama u crevima),
– Prisustvo dugotrajne i često ponavljajuće opstipacije (u nekim slučajevima, u zavisnosti od pozicije izrasline kroz čije prisustvo u unutrašnjosti creva se definiše rak debelog creva, umesto predhodno pomenute ponavljajuće dijareje, kao simptom raka debelog creva može se javiti ponavljajuća opstipacija.Jasan uzrok nastanka takvog oblika opstipacije, pacijent takođe uglavnom ne može sa lakoćom da prepozna),
– Učestalo prisustvo mučnine koja se neretko završava povraćanjem,
– Prisustvo poremećaja apetita koji je izražen kroz nagli i kroz dugotrajan gubitak apetita,
– Učestala pojava jako prodornih i ometajućih bolova u stomaku,
– Prisustvo gotovo stalne uznemirenosti creva (creva učestalo krče, oseća se nadutost u crevima, javlja se pojava gasova),
– Pojava naglog i naglašenog gubitka kondicije usled kojeg osoba počinje ubrzano i učestalo da se zamara, čak i nakon minimalnog izlaganja fizičkim aktivnostima ili nakon kraćeg pešačenja),
– Pojava hroničnog umora i iscrpljenosti organizma (osoba počinje da se oseća umorno, čak i kada dovoljno spava i kada nije izložena posebno izraženim fizičkim ili psihičkim aktivnostima),
– Pojava anemije,
– Pojava krvi u stolici (takva pojava, najpre se izražava kroz prisustvo krvi u stolici u jedva vidljivim tragovima, a kasnije kroz prisustvo primetnih količina krvi u stolici),
– Pojava promenjenog i vrlo specifičnog oblika stolice. Konkretno, stolica postaje tanka kao olovka (ovo je ujedno jedan od najkarakterističnijih simptoma raka debelog creva),
– Gubitak kilograma.
Ukoliko se navedeni simptomi javljaju udruženo, a to se najčešće i dešava u prisustvu raka debelog creva, to je razlog više da ih shvatite vrlo ozbiljno i da zatražite lekarsku pomoć, kako bi ste sebi omogućili šansu da eventualno prisutnu bolest dijagnostikujete na vreme i da je izlečite.
Rak debelog creva – uzroci
Rak debelog creva, svrstava se u red bolesti čije uzroke nastanka medicina još uvek nije sa apsolutnom sigurnošću ustanovila i definisala. Ipak, jasno su definisani faktori rizika koji mogu dovesti do nastanka i do razvoja raka debelog creva.
Jedan od faktora rizika koji ispoljavaju najizraženije delovanje na mogućnost nastanka i razvoja raka debelog creva, jeste prisustvo polipa na debelom crevu. Iz tog razloga, polipe na debelom crevu nikada i nikako ne treba posmatrati kao bezazlenu pojavu, jer takva pojava se veoma lako i brzo može pretvoriti u karcinom debelog creva. Konkretno, do nastanka i do razvoja karcinoma (raka) debelog creva usled delovanja faktora rizika kakav je prisustvo polipa na debelom crevu, može doći ukoliko ćelije polipa počnu da se dele i da se na taj način preobražavaju u ćelije karcinoma. Zato, ukoliko imate polipe na debelom crevu obavezno ih uklonite ili bar redovno idite na kontrolu i pratite njihovo stanje.
Pored polipa na debelom crevu, na nastanak i na razvoj raka debelog creva može uticati i genetski faktor, tačnije genetska predispozicija.
Ukoliko je osoba lično imala ili ukoliko je neko od njenih predaka sa kojima je u bliskom krvnom srodstvu imao problem sa prisustvom zapaljenja creva, to se takođe može tumačiti kao potencijalni faktor rizika od nastanka i od razvoja raka debelog creva.
Prisustvo Kronove bolesti, koja je izražena kod osobe lično ili kod nekog od njenih bliskih predaka, još jedan je u nizu faktora rizika za nastanak i za razvoj raka debelog creva.
Ono što dodatno može uticati na porast rizika od nastanka raka debelog creva, jeste i prisustvo dijabetesa. Naime, kod osoba koje boluju od dijabetesa, rizik od nastanka i od razvoja raka debelog creva, za oko četrdeset procenata je veći nego što je to slučaj kod osoba kod kojih nije izraženo prisustvo dijabetesa.
Kod gojaznih osoba ili kod osoba koje su sklone lošim životnim navikama (to su pušači ili osobe koje redovno konzumiraju veće količine alkohola) rizik od nastanka i od razvoja raka debelog creva je takođe pojačano izražen.
U decenijama i godinama koje su za nama, starost se takođe smatrala faktorom koji doprinosi porastu rizika od nastanka i od razvoja raka debelog creva. Međutim, danas nije tako. Konkretnije, nekada se rak debelog creva uglavnom javljao kod starih osoba, a danas, sve češće se javlja i kao zdravstveni problem mladih ljudi, koji su neretko mlađi od i od 35 godina.
Ukoliko osoba na vreme postane svesna prisustva pomenutih faktora rizika koji mogu dovesti do nastanka i do razvoja raka debelog creva, pojava takve bolesti se može sprečiti.
Kako sprečiti nastanak i razvoj raka debelog creva?
Na nastanak i na razvoj raka debelog creva, moguće je delovati preventivno. Preventivne mere, ogledaju u redovnom kontrolisanju potencijalno prisutnih oboljenja koja mogu doprineti nastanku i razvoju raka debelog creva (recimo, ukoliko imate Kronovu bolest ili polipe na debelom crevu, redovno idite na lekarske kontrole i kontrolišite stanje i razvoj bolesti).
Uz to, potrudite se da se odviknete loših životnih navika kao što su prekomerno konzumiranje cigareta ili konzumiranje alkohola.
Jedna od najefikasnijih i samim tim možda i najvažnijih mera prevencije raka debelog creva, jeste ishrana.
Naime, u cilju sprečavanja nastanka i razvoja raka debelog creva, potrebno je što češće i u što većim količinama jesti sveže voće i povrće, a naročito šargarepu, bundevu, pomorandze i mandarine. Takođe, potrebno je da što češće konzumirate namirnice bogate vlaknima, a da u što širem luku izbegavate sve vrste crvenog mesa, masne namirnice i mesne prerađevine, posebno kobasice.
Dijagnostika raka debelog creva
Dijagnostika raka debelog creva, obično započinje analizom krvi u okviru koje je potrebno ustanoviti nivo leukocita, ali i vrednost gvožđa u organizmu. Ukoliko je nivo leukocita značajno uvećan, to znači da u organizmu postoji žarište i automatski se povećava sumnja na prisustvo raka debelog creva. Ukoliko je vrednost gvožđa značajno smanjena, to može značiti da može biti izraženo krvarenje unutar debelog creva i da uzrok takve pojave može biti rak debelog creva.
Međutim, kako rezultati analize krvi sami po sebi nisu dovoljni kako bi se sa apsolutnom sigurnošću ustanovilo da li je rak debelog creva prisutan ili nije, nakon sprovedene analize krvi, potrebno je pristupiti obavljanju kolonoskopije creva.
Kolonoskopija creva, po mišljenju mnogih pacijenata, predstavlja jako neprijatan oblik pregleda. Međutim, ukoliko promislite i sagledate značaj obavljanja takvog pregleda, shvatićete da je ta činjenica zanemarljiva. Osim toga što je za pacijente neprijatna, kolonoskopija creva zapravo uopšte nije bolna i podrazumeva postupak detaljnog pregledanja zidova creva uz pomoć specijalnog medicinskog instrumenta kolonoskopa koji se kroz rektum ubacuje u unutrašnjost debelog creva. Na vrhu kolonoskopa, nalazi se mikro kamera koja vrši prenos slike na specijalni monitor i na taj način lekaru koji obavlja kolonoskopiju creva, pruža mogućnost detaljnog i preciznog uvida u stanje zidova i celokupne unutrašnjosti debelog creva. Samim tim, lekar može ustanoviti da li na zidovima creva postoji prisustvo izrasline to jest karcinoma ili ne.
Ukoliko izraslina postoji, u okviru kolonoskopije, mogu se sagledati njene dimenzije, položaj u unutrašnjosti creva i slično. Ono što je važno naglasiti, jeste da se postupak kolonoskopije creva snima uz pomoć specijalnog medicinksog uređaja, tako da i po završetku kolonoskopije, lekar u svakom trenutku može imati uvid u stanje unutrašnjosti debelog creva pacijenta.
Pored kolonoskopije creva, u cilju dijagnostikovanja raka debelog creva, može se obaviti i sigmoidoskopija. To je postupak koji podrazumeva pregled rektuma. U toku vršenja sigmoidoskopije, ali i u toku vršenja kolonoskopije, ukoliko za tim ima potrebe, moguće je uzeti uzorak tkiva sa zida debelog creva i poslati ga na analizu kako bi se ustanovilo da li su u njemu zastupljene kancerogene ćelije ili ne.
Postupkom rendgenskog snimanja debelog creva, takođe je moguće dijagnostikovati prisustvo raka debelog creva.
Ukoliko se u okviru obavljanja navedenih i opisanih vrsta pregleda dijagnostikuje prisustvo raka debelog creva, pacijent se upućuje na pregled magnetnom rezonancom.
U toku obavljanja magnetne rezonance, dolazi se do tačnih i precizno definisanih detalja koji se tiču bolesti. Konkretnije, u toku obavljanja magnetne rezonance, može se detaljno ustanoviti stadijum razvoja bolesti.
U zavisnosti od utvrđenog stadijuma razvoja raka debelog creva, uspostavljaju se prognoze razvoja lečenja i određuju se metode lečenja.
Prognoze raka debelog creva
Prognoze razvoja lečenja raka debelog creva, u velikoj meri zavise i uslovljene su stadijumom razvoja bolesti u kojem je bolest dijagnostikovana.
Konkretno, ukoliko se rak debelog creva dijagnostikuje u početnom stadijumu razvoja, prognoze su optimistične i garantuju visoko izraženu mogućnost uspešnog izlečenja.
U početnom stadijumu razvoja bolesti, pacijent se do izlečenja može dovesti uz pomoć operativnog zahvata u okviru kojeg će zloćudni tumor biti uklonjen.
Međutim, ukoliko se prisustvo raka debelog creva dijagnostikuje u nekom kasnijem stadijumu razvoja, prognoze postaju manje optimistične, ali to i dalje ne znači da se ovaj oblik raka ne može izlečiti.
Naime, u kasnijim stadijumima razvoja raka debelog creva, bolest je i dalje izlečiva, ali se nakon podvrgavanja operativnom zahvatu koji se vrši u cilju odstranjivanja zloćudnog tumora, pacijent mora uputiti na dalje terapije, kao što su hemoterapija, radioterapija ili imunoterapija.
Svaki od navedenih oblika terapija, na svoj način deluje traumatično na organizam. Konkretno, kod pacijenata koji su u cilju lečenja raka debelog creva podvrgnuti hemoterapiji, može doći i najčešće dolazi do opadanja kose, do pojave česte i ponavljajuće mučnine, do pojave dijareje i do nastanka rana u unutrašnjosti usne duplje.
Kod pacijenata koji su u cilju lečenja raka debelog creva bili podvrgnuti radioterapiji, može doći i najčešće dolazi do pojave osetljivosti kože (posebno u regijama koje su bile izložene delovanju radioterapije), do krvarenja iz rektuma, do dijareje, mučnine, nesvestice i do gubitka apetita.
Kod pacijenata koji su u cilju lečenja raka debelog creva bili podvrgnuti imunoterapiji, može doći i najčešće dolazi do pojave mučnine, nastupanja malaksalosti, povišene telesne temperature i drhtavice.
Ukoliko se rak debelog creva dijagnostikuje u najkasnijem stadijumu razvoja, tačnije u stadijumu metastaze, na žalost, u tom slučaju prognoze su jako loše i šanse za uspešno sprovođenje lečenja su jako male. Upravo iz tog razloga, pravovremeno otkrivanje ovog oblika karcinoma je od presudne važnosti.
U najčešćem boju slučajeva ukoliko u prisustvu raka debelog creva dođe do nastupanja metastaze,, metastaza se javlja na jetri, na abdominalnim limfnim čvorovima ili na plućima. Od svih oblika metastaze raka debelog creva, najkomplikovaniji oblik metastaze je metastaza na jetri.
Lečenje raka debelog creva
Kao što smo donekle već objasnili, postupak lečenja raka debelog creva, sastoji se iz podvrgavanja pacijenta operativnom zahvatu koji se sprovodi u cilju odstranjivanja prisutne malignie izrasline, odnosno zloćudnog tumora, ali iz podvrgavanja pacijenta terapijama kao što su hemoterapija, radioterapija ili imunoterapija.
U okviru podvrgavanja hemoterapiji, pacijent koristi medikamente koji pripadaju grupi citostatika. To su medikamenti koji deluju na suzbijanje razvoja i na eliminisanje kancerogenih ćelija iz organizma, u ovom slučaju konkretno iz tkiva debelog creva. Vrsta citostatika koja će se primenjivati, kao i doza u kojoj će se citostatici koristiti, zavisi od stadijuma razvoja raka debelog creva, ali i od procene i odluke lekara.
U okviru podvrgavanja radioterapiji, pacijent se upućuje na visokoenergetsko zračenje koje ima za cilj da eliminiše kancerogene ćelije iz organizma pacijenta. U procesu vršenja radioterapije, zdravo tkivo, tačnije zdrave ćelije, bivaju maksimalno pošteđene delovanja visokoenergetskog zračenja.
Broj visokoenergetskih zračenja kojima će pacijent biti izložen, zavisi od stadijuma razvoja raka debelog creva, kao i od reakcija organizma. Svaki tretman pomenutog oblika zračenja, traje nekoliko minuta, a tretmani se ponavljaju svakodnevno i to u periodu od nedelju dana ili u periodu od nekoliko nedelja (to kao što smo napomenuli zavisi od stadijuma razvoja raka debelog creva, ali i od reakcije organizma pacijenta).
U okviru podvrgavanja imunoterapiji, pacijent se izlaže stimulaciji imunološkog sistema da vrši odbranu organizma od prisustva, odnosno delovanja kancerogenih ćelija. Pomenuta stimulacija imunološkog sistema, vrši se uz pomoć ubacivanja veštačkih komponenti koje se mogu definisati kao antitela u organizam pacijenta. Takve veštačke komponente, odnosno antitela, udružuju se sa prirodnim antitelima organizma i jačaju funkciju imunološkog sistema ujedno vršeći odbranu organizma od prisustva i od delovanja kancerogenih ćelija.
Ono što je jako važno napomenuti, jeste da važnu ulogu i važno mesto u procesu lečenja raka debelog creva zauzima ishrana pacijenta.
Naime, pravilno oblikovanom ishranom, pacijent u značajnoj meri može ubrzati i olakšati proces lečenja ovog oblika karcinoma.
Pravilno oblikovana ishrana u tom slučaju, treba da podrazumeva konzumiranje što većih količina zdravih i svežih namirnica kao što su sveže voće i sveže povrće. Pritom, kurkuma, laneno seme, origano, peršun, beli luk, crni luk i crveni luk, treba da zauzimaju posebno važno mesto u ishrani osoba koje se leče od raka debelog creva.
Takođe, značajnu podršku u procesu lečenja raka debelog creva daje i upotreba čajeva kao što su zeleni čaj, čaj od hajdučke trave, čaj od kantariona, čaj od žalfije, čaj od matičnjaka, čaj od nane, čaj od belog sleza i čaj od rastavića. Poželjno je čak i kombinovanje pomenutih vrsta čajeva.
Nasuprot pomenutim namirnicama, dodacima ishrani i čajevima koji doprinose uspešnosti lečenja raka debelog creva, postoje i namirnice i dodaci ishrani koje osobe koje su podvrgnute lečenju raka debelog creva treba da izbegavaju.
Konkretno, namirnice kao što su masne namirnice, namirnice pripremljene od crvenih vrsta mesa, mesne prerađevine, namirnice čiji je sastav baziran na prisustvu velike količine soli, kao i namirnice koje se definišu kao “brza hrana”, u značajnoj meri mogu da otežaju i da produže proces lečenja raka debelog creva.
U cilju pružanja podrške organizmu u procesu lečenja raka debelog creva, osobe kod kojih je ovo stanje izraženo, u što većoj meri treba da koriguju životne navike, treba da prestanu sa konzumiranjem cigara i sa konzumiranjem alkohola, treba da izbegavaju izloženost stresu i treba što više vremena da provode na čistom vazduhu. Dovoljna količina sna i zdrav san, takođe pozitivno deluju na proces lečenja raka debelog creva.
Nakon izlečenja raka debelog creva, pacijent i dalje treba da vodi računa o načinu ishrane, kao i o životnim navikama i treba da odlazi na redovne lekarske kontrole.
