Alopecija je gubitak (opadanje) dlaka, tj. kose sa glave i drugih delova tela. Medicinski termin alopecia potiče od grčke reči αλωπεκια (alopekia) koja je originalno označavala linjanje lisica, pa čak i lisičiju šugu. Na grčkom je lisica – αλεπού.
Narodski rečeno, alopecija je ćelavost.
Generalne činjenice o alopeciji
Kada se govori o alopeciji, obično se misli na nasledni oblik progresivnog gubitka kose koji nastaje kao posledica povišene osetljivosti folikula dlake na muške polne hormone (najviše na testosteron). Pošto polni hormoni igraju najveću ulogu, ova bolest se obično javlja nakon puberteta i uglavnom počinje između 18. i 25. godine starosti. Od alopecije mogu patiti i žene, s tim što se kod njih može pomeriti starosna granica početne pojave i do 40. godine.
Međutim, alopecija obuhvata jedan širi obim oboljenja, promena i pojava, pa je neophodno da se razloži na nekoliko kategorija.
Uzroci za nastanak alopecije mogu biti različiti i mogu se ticati kako spoljašnjih, tako i unutrašnjih faktora.
Kada je reč o spoljašnjim faktorima oni se mogu kretati od povreda temena, dugotrajnih mehaničkih pritisaka na teme (vezivanje repa, kike i čvrsto stezanje), korišćenja neadekvatnih hemijskih sredstava (šampona, preparata za kosu, farbi, izbeljivača, itd.), mehaničkih povreda nakon čega se stvara ožiljak na kome više ne raste kosa, i tako dalje.
Unutrašnji faktori su uglavnom hormonskog tipa. Poremećaj hormonalnog balansa koji nastaje kao posledica pojačanog ili oslabljenog rada štitne žlezde, disbalans nakon porođaja, pobačaja, u toku klimaksa ili onaj koji je izazvan nekom drugom sistemskom bolešću, dovodi često do gubitka kose i proređivanja kosmatih delova na telu. Emocionalni stres, na primer, može biti jedan od bitnih faktora. Gubitak kose može izazvati upotreba određene vrste lekova kao i anemija, nedostatak proteina, nizak nivo određenih vitamina u organizmu, hemoterapija.
Emocionalni ili fizički stres (ozbiljna bolest ili oporavak od operacije) mogu biti u vezi sa gubitkom kose. Moguće je da stres izazove hormonalne promene koje su odgovorne za gubitak kose.
Neurastenične navike, kao što su stalno diranje skalpa, uvrtanje kose prstima, povlačenje kose, itd. mogu biti uzročnici alopecije. Ove navike mogu biti odgovor na psihološki stres kod nekih ljudi, a taj stres može biti dodatno uvećan gubitkom kose. Potreba za prekomernim sklanjanjem kose ili uklanjanjem dlaka je jedan od oblika poremećene kontrole impulsa, čiji je medicinski naziv trihotilomanija i koja može, takođe, biti uzrok alopecije. O ovom poremećaju ćemo reći nešto više u nastavku teksta.
Kao i kod drugih simptoma povezanih sa stresom, učenje i vežbanje efikasne tehnike za upravljanje stresom može smanjiti težinu simptoma.
Indikovani medicinski i farmaceutski medikamenti za ponovni rast kose uključuju minoksidil i finasterid. Prevencija bi trebalo da se sastoji iz ispravne i dobre higijene, redovnog pranja kose i, naravno, pravilne ishrane.
Medicinski pregledi koji dijagnostifikuju alopeciju uključuju analize krvi sa obaveznim utvrđivanjem prisustva gvožđa, vitamina B i hormonalnih funkcija tiroidne žlezde. Uz to se preporučuje i biopsija skalpa.
S obzirom na to da postoji mnogo različitih tipova alopecije, pronalaženje pravog uzroka može biti pravi izazov. Veliki broj slučajeva dijagnostikovane alopecije uopšte nije povezan sa sistemskim unutrašnjim oboljenjima, niti sa lošom ishranom. Kosa se jednostavno može istanjiti i prorediti zbog predetirminisanih genetičkih faktora ili procesa starenja. Mnogi muškarci i žene primete blago proređivanje kose u 30-im i 40-im godinama života.
Iako se na listi kontraindikacija koje razni lekovi izazivaju može pojaviti i “gubitak kose”, malo je verovatno da će to biti uzrok alopecije. S druge strane, hemoterapija u slučaju lečenja kancera, kao i imunosupresivni lekovi, obično izazovu gubitak kose, s tim što u slučaju hemoterapije nova kosa poraste posle šest do dvanaest meseci.
Koji lekari specijalisti se bave problemom alopecije?
Primarni pregled može obaviti porodični lekar, internista ili ginekolog. Dermatolozi su lekari specijaliste za probleme kože, kose i noktiju i oni mogu pružiti najbolju dijagnozu i tretman problema gubitka kose.
Zaključak
Gubitak kose (dlake) može pogoditi skalp (glavu) ili celo telo. Može biti rezultat naslednog faktora, hormonalnih promena, medicinskih stanja ili posledica upotrebe lekova. Svi – muškarci, žene, deca – mogu iskusiti gubitak kose.
Termin ćelavost se obično odnosi na gubitak kose sa glave. Najčešći uzrok ćelavosti je nasledni faktor, kao i prirodni proces starenja.
Neki ljudi puštaju da ćelavost ide svojim tokom i ne pokušavaju da utiču na to stanje, niti ga sakrivaju. Drugi imaju potrebu da to sakriju na razne načine. I jedni i drugi su u pravu i svako od njih ima svoje razloge zašto to čini.
Vrste alopecije (klasifikacija)
U zavisnosti od uzroka i simptoma gubitka i opadanja kose, alopeciju delimo na sledeće vrste: androgenetska alopecija, alopecija areata, telogeni efluvijum, vučna alopecija, trihotilomanija, tinea capitis, tinea barbae.
Androgenetska alopecija
Androgenetska (androgena) alopecija je genetski predisponirana i spada u kategoriju difuznog gubljenja kose, tj. opšteg gubitka. Možemo je naći pod imenima Male pattern baldness, Androgenetic alopecia ili nasledna ćelavost, muška ćelavost.
Način opadanja kose kod muškaraca i žena je različit. Kod muškaraca kosa najpre počinje da opada u predelu zalizaka ili temena, a daljim opadanjem te dve regije se sjedinjuju, pa ovakav izgled ćelavosti nazivamo još i “Hipokratova ćelavost”. Kada su u pitanju žene, situacija je drugačija. Kod žene se kosa prvo proredi i istanji, a zatim opada difuzno (po celoj površini glave).
Androgenetska alopecija kod muškaraca
Androgena alopecija počiva na povećanoj osetljivosti na hormon dihidrotestosteron (DHT). Uzrok androgene alopecije je genetska osetljivost folikula dlake na rad i dejstvo DHT-a. Dejstvo DHT-a dovodi do laganog skraćivanja aktivne faze rasta dlake, zatim do njenog istanjivanja (miniaturizacije) i naposletku do opadanja.
Pri ovom procesu dolazi do povećane konverzije testosterona u aktivni androgen, tj. dihidrotestosteron. Muškarci koji imaju androgenu alopeciju imaju uvećane vrednosti enzima 5-alfa reduktaze, zatim slobodnih androgena zajedno sa DHT-om, potom slobodnih testosterona i nizak ukupni testosteron. Hormon prolaktin takođe može usporiti rast kose.
Androgeni hormoni imaju veliku ulogu u razvijanju sekundarnih seksualnih karakteristika kod muškog pola. Oni počinju aktivno da deluju u pubertetu. Pored ostalih karakteristika, kod muškaraca koji su skloni alopeciji, javljaju se i sledeće: povlačenje prednje linije kose, stvaranje zalizaka. Kako muškarac stari, kosa sve više opada, a razlozi su: smanjeni nivo testosterona, manji nivo DHT-a, 5-alfa reduktaza i androgenih receptora. Uporedo sa procesom starenja, androgeni hormoni pojačavaju rast dlaka na licu (brade) – ovaj fenomen je poznat kao “androgeni paradoks”.
Kada je u pitanju koža glave i tu ima nekoliko značajnih činilaca. Osobe koje pate od alopecije imaju tanju kožu glave i hipoderma (potkožnog masnog tkiva) nego osobe kod kojih je prisutan normalan rast kose. Kod osoba sa androgenom alopecijom se kolagena vlakna deponuju u dermu (srednji sloj kože), pa novonastala fibroza čini taj srednji sloj tvrdim, a otpor prema zidovima krvnih sudova je veći, pa to sprečava prehranu folikula.
Genetska istraživanja su pokazala da se gen – uzročnik opadanja kose, nalazi na X hromozomu, što znači da se može naslediti i od oca i od majke.
Androgena alopecija kod muškaraca može biti povezana sa nekoliko medicinskih stanja, uključujući koronarne bolesti i uvećanja prostate, kao i kancer prostate, poremećaj insulinske rezistencije (dijabetes i gojaznost), hipertenziju (visok krvni pritisak).
Androgenetska alopecija kod žena
Androgena alopecija je moguća, kao što smo već rekli, i kod žena. Tipična klinička slika, alopecije ove vrste, kod žena, liči na jelku. Žena na površini ima malo kose, a kosa koja pada na dole podseća na donje grane jelke. Kod žena dolazi do alopecije zbog raznih razloga, a jedni od najčešćih su hormonski disbalansi, menopauza, trudnoća i dr.
Androgena alopecija kod žena će se prvi put primetiti tokom 30-ih i 40-ih godina starosti, dok je kod muškaraca ona moguća već u 20-im. Ona se, uglavnom, događa zbog hormonske promene kod žena. Stalna ili povremena upotreba kontraceptivnih pilula može izazvati hormonske promene koje dovode do alopecije. Žene retko potpuno oćelave, već je krajnji rezultat vidljivo smanjenje gustine kose. Stanje se može pogoršati zbog nedostatka gvožđa ili smanjene aktivnosti tiroidne žlezde (hipotiroida).
Posebno je ova vrsta alopecije izražena kod žena koje imaju sindrom policističnih jajnika. Ujedno, ovaj sindrom je najčešći endokrinološki poremećaj kod žena. Pored alopecije, tu su i drugi hiperandrogeni sindromi: akne, neredovni ciklusi, itd. Kod žena sa alopecijom se nalaze povišene vrednosti cirkulirajućih androgena.
Prevencija kod androgenetske alopecije
Prevencija kod androgenetske alopecije je moguća ukoliko se sa terapijom počne na vreme. Danas su poznate terapije minoksidilom (2% i 5% losion), finasteridom, zatim laserska terapija i PRP terapija (Platelet Rich Plasma – krvna plazma obogaćena trombocitima). Transplantacija kose, takođe, predstavlja jedno od mogućih rešenja a možete je raditi kod estetskog hirurga.
Uspešnost terapija je prisutna, ali je upornost vrlo bitan faktor.
Alopecija areata (“pečatna ćelavost”)
– Alopecija areata (Alopecia areata) je stanje gubitka kose koje obično pogađa kožu glave, ali i ostale delove tela i uzrokuje pojavu jednog ili više pečata (ćelavih krugova).
– Alopecija areata utiče na oba pola.
– Pretpostavlja se da je to autoimuni poremećaj u kojem imuni sistem napada folikule dlake.
– Za većinu pacijenata, stanje se vraća u normalu i bez tretmana, u roku od godinu dana, ali, ponekad, gubitak kose može biti trajan (alopecia totalis i alopecia universalis).
– Poznato je da jedan broj tretmana pomaže u obnavljanju rasta kose, ali je neophodno da se ponove više puta. U zavisnosti od tipa alopecije areate biraju se i vrste tretmana jer ne deluju svi podjednako kod različitih pacijenata.
Alopecija areata je stečeno oboljenje kože koje može zahvatiti sve kosmate delove kože. Ovo oboljenje karakteriše gubitak kose na lokalizovanim oblastima ili opadanje kose na pečate. Alopecija areata je povremeno povezana sa drugim spoljašnjim i unutrašnjim zdravstvenim problemima.
Alopecija areata se retko pojavljuje pre treće godine života, ali se najčešće pojavljuje između 30-te i 60-te godine života. Izučavanja su došla do zaključka da je nasledni faktor izgleda vrlo bitan u tendenciji razvoja ove bolesti.
Trenutni dokazi ukazuju na to da je alopecija areata prouzrokovana abnormalnošću u imunom sistemu. Ova posebna abnormalnost dovodi do autoimuniteta, tj. pogrešno vođenog imunog sistema koji ima tendenciju da napadne sopstveni organizam, tj. određena tkiva u telu čoveka. Iz nepoznatih razloga imuni sistem napada folikule dlake, izaziva inflamaciju i remeti normalan rast kose. Biopsija ovih ugroženih delova kože pokazuje imunološke limfocite koji prodiru u kraj folikula dlake (“sijalicu kose”). Alopecija areata je ponekad povezana sa drugim autoimunim bolestima poput bolesti tiroidne žlezde, vitiliga, lupusa, reumatoznog artritisa i ulceroznog kolitisa. Ponekad se alopecija areata pojavljuje među članovima porodice i ukazuje na ulogu gena kao uzročnika. Jedan čovek od pet ljudi sa simptomima ove bolesti ima člana porodice koji takođe pati od alopecije areate. Uprkos raširenom mišljenju da je ova vrsta alopecije povezana sa stresom, ne postoje zvanični naučni dokazi koji to potvrđuju. Stres može biti samo okidač, ali ne i pravi uzrok.
Alopecija areata nije zarazna bolest i treba je razlikovati od opadanja kose koje je uzrokovano prestankom lučenja estrogena i progesterona nakon uzimanja kontraceptivnih pilula ili opadanja kose koje se javlja nakon porođaja. Postoji veliki broj slučajeva opadanja kose koji se lako leče i koje ne treba mešati sa alopecijom areatom.
Karakterističan medicinski nalaz u slučaju dijagnoze alopecije areate je dobro omeđen kružni prostor kože bez dlaka, uglavnom na glavi. Ponekad je potrebno izvršiti biopsiju skalpa kako bi se potvrdila dijagnoza. Drugi simptomi koji mogu biti od pomoći predstavljaju kratke polomljene dlake, žuta područja kože blizu folikulnih otvora, kratka tanka kosa, kao i seda kosa na ćelavim mestima. Često je alopecija areata povezana sa lošim rastom noktiju, koji postaju krti, gube sjaj.
Tretmani alopecije areate
Nažalost, pravi lek za ovu bolest nije pronađen. Postoje oblici lečenja koji pomažu da kosa brže ponovo poraste. Najčešći oblik lečenja je upotreba kortikosteroida, moćnih antiinflamatornih lekova koji utiču na imuni sistem. Primenjuju se putem lokalnih injekcija, topikalnom aplikacijom ili oralno. Ostali lekovi koji promovišu rast kose ili utiču na imuni sistem uključuju minoksidil, antralin, itd. Upotreba fotohemoterapije je podržana u nekim studijama i predstavlja potencijalnu alternativu za pojedine pacijente.
Alopecija areata se upoređuje sa vitiligom, autoimunom kožnom bolešću gde telo napada ćelije koje proizvode melanin. Ovo dovodi do stvaranja belih fleka na koži. Istraživanja sugerišu da ova dva stanja dele sličnu patogenezu, sa sličnim tipovima imunih ćelija i citokina koji pokreću bolest, kao i sa zajedničkim genetskim faktorima rizika.
Više od polovine pacijenata se oporavi od alopecije areate u roku od godinu dana, ali mnogi iskuse ponavljanje bolesti.
Ekstremni oblici alopecije areate
Oko 10% ljudi uspe da razvije alopeciju totalis (alopecia totalis) i alopeciju univerzalis (alopecia universalis). Ove dve vrste alopecije su ekstremni oblici alopecije areate koji podrazumevaju gubitak sve kose, s tim što alopecija totalis podrazumeva gubitak sve kose sa glave, dok alopecija univerzalis uključuje gubitak svih dlaka sa glave i celog tela (obrve, brada, dlake na rukama, nogama, itd.).
Ofijaza (ophiasis, lat.; ophis-zmija) je klinički oblik alopecije areate koga karakteriše primarno žarište u okcipitalnoj regiji, a zatim se dešava širenje alopecije duž potiljačne ivice kosmatog dela glave. Zbog trakaste progresije uz ivicu vlasišta ova bolest je dobila ime ofijaza. Alopecija totalis i alopecija univerzalis, kao teški oblici s potpunim gubitkom dlaka, razvijaju se akutno i postepeno i to iz žarišnih oblika od kojih je najčešći upravo ofijaza.
Telogeni efluvijum (Effluvium telogenes)
Telogen effluvium je fenomen koji se javlja nakon trudnoće, porođaja, teške operacije, naglog i drastičnog gubitka težine, jakog stresa, hemoterapije ili visoke temperature. U slučaju telogenog efluvijuma počinju da otpadaju velike količine kose svakodnevno, a najviše tokom pranja i češljanja kose. Ovaj poremećaj može nastati i nakon uzimanja lekova poput antidepresiva i beta-blokatora ili nesteroidnih antiinflamatornih lekova.
Rast ljudske kose se odvija u tri sukcesivne faze: anagena faza (rast kose) je dominantna faza; prelazna ili katagena faza; odmarajuća ili telogena faza. pri svakom novom rastu kose, nova, anagena kosa, gura staru telogenu kosu i javlja se opadanje. U normalnim okolnostima osoba izgubi 50-100 dlaka dnevno.
Međutim, ozbiljan stres, kao što je porođaj ili neka od navedenih okolnosti, može izazvati prekomerno opadanje kose u telogenoj fazi. Više od 90% porodilja ima ovo iskustvo. Telogeni efluvijum se može dogoditi odmah nakon porođaja, ali je tipičnije da se javi dva do šest meseci nakon porođaja. Posle nešto više od šest meseci se kosa vraća u normalu.
Vučna alopecija (“vučno” opadanje kose, opadanje kose zbog prekomernog zatezanja)
Ova vrsta alopecije predstavlja postepeni gubitak kose koji je primarno izazvan stalnim vezivanjem kose u rep, pletenjem kike, prekomernim i naglim čupanjem. Pri ovoj vrsti alopecije se gubi kosa na lokalizovanoj oblasti glave gde se ponavljala radnja ekstenzije folikula. Takođe je tipično za bebe koje stalno trljaju glavu na krevetu da se pojavi mesto na potiljku na kome će kosa početi da otpada.
Ako primetite da vam kosa opada pri vezivanju, izbegavajte ovakve frizure i pribegnite manje invanzivnim frizerskim stilovima kako biste izbegli trajna oštećenja.
Trihotilomanija (čupanje kose kao simptom poremećaja kontrole impulsa)
Trihotilomanija (triho-kosa, tilen-vući) se odnosi na povlačenje, uvijanje i čupkanje sopstvene kose koji za uzrok ima poremećaj kontrole impulsa. Ponekad oboleli može čupati dlake sa drugih delova tela. Ovaj poremećaj se može javiti kod dece, podjednako kod dečaka i devojčica, dok je kod odraslih 90% prijavljenih slučajeva zabeležen kod žena. Ovaj oblik alopecije mogu izazvati stres, depresija, opsesivno-kompulzivni psihosomatski problemi.
Trihotilomanija se najbolje leči psihoterapijom. Pacijenti se uče da na vreme prepoznaju impuls koji ih tera da čupaju kosu i da ga preusmere na neki drugi impuls. Takođe, pacijentu se može prepisati medikament na bazi kloripramina (triciklični antidepresiv).
Tinea capitis i tinea barbae (površinska gljivična oboljenja kože glave i brade)
Ovo su gljivične bolesti kože koje su izazvane gljivicom Trichophyton. Alopecija izazvana gljivičnim infekcijama kože skalpa ili kože brade podrazumeva gubitak kose na ovim predelima uz pojavu žarišta koja su prekrivena sitnim ljuskama i sivkastom peruti. Dlake na ovim delovima kože su slomljene, izgubile su boju i sjaj, a u ekstremnim slučajevima se u dubljim slojevima kože mogu videti mehurići ispunjeni gnojnim sadržajem. Promene na koži su bolne na dodir i često su praćene upalom limfnih struktura.
Ova vrsta bolesti se leči upotrebom antimikotika koji prodiru u koren kose i leče infekciju, nakon čega kosa ponovo raste. Ova bolest je prenosiva i može se preneti direktnim putem ili upotrebom zaraženih predmeta (češljevi, četke, kape).
Nutricionistički saveti protiv alopecije
Jedno od ispravnih rešenja kod gubitka kose je pribegavanje odgovarajućoj ishrani koja će proizvesti hranljive materije pogodne za rast naše kose. Potrebno je jesti hranu bogatu vlaknima, proteinima i vitaminima B i C.
Dobro je eliminisati potencijalne alergene, uključujući mlečne proizvode, pšenicu (gluten), kukuruz, soju, aditive i konzervanse.
Potrebno je jesti hranu koja ima visoko prisustvo vitamina iz B grupe, kao što su integralne žitarice, povrće tamnog lišća, morsko povrće.
Jedite hranu koja je antioksidativna: voće – borovnice, trešnje; povrće – paradajz, tikve, paprike.
Izbegavajte beli hleb, suncokretovo ulje (zejtin), testenine, šećer.
