Carski rez ili sectio caesarea (Cezarski rez, operacija) je deo ljudskih života od davnih vremena. Postoje brojna predanja, priče i zapisi o ovom načinu porađanja kako u istočnjačkim, tako i u zapadnim kulturama. Istraživači su pronašli jedan crtež na kome se prikazuje scena poznata u grčkoj mitologiji kao “Rađanje Asklepija”. Po tom mitu je bog Apolon izvukao Asklepija (boga lekarstva, medicine i hirurgije kod starih Grka) iz stomaka majke Koronide (nimfe), tako što joj je razrezao stomak.
U jevrejskom Talmudu se, na primer, navodi da se zabranjuje pimena prava primogeniture ukoliko su deca rođena uz pomoć ove operacije, kao i podatak da se za sve žene koje se porode ovim putem organizuje ritual pročišćavanja.
Ipak, rana istorija carskog reza ostaje obavijena velom tajne i na neki način misterije. Malo je moguće da su žene porođene na ovaj način mogle da ostanu žive.
Atribut “carski” ili “cezarski”, koji stoji u imenu ovog hirurškog zahvata, svakako ima veze sa velikim rimskim imperatorom Julijem Cezarom. Postoji opšte verovanje da ovaj atribut potiče iz hirurškog rođenja Julija Cezara. Međutim, ako istorija zna podatak da je njegova majka Aurelija doživela vest da je Cezar osvojio Britaniju, pitamo se kako je to moglo da bude istinito, s obzirom na to da ga je rodila uz pomoć operacije, koju u to vreme nijedna žena nije mogla da preživi.
Biće da je istinitija tvrdnja da je Rimski zakon tog vremena pod Cezarom, propisivao da se svaka žena koja ima problem na porođaju otvori hirurškim putem i da se na taj način sačuva život deteta. Odatle, najverovatnije, naziv “carski” (cezarski).
Dalji, istorijski razvitak ovog dragocenog hirurškog zahvata, tekao je u skladu sa razvojem opšte hirurgije. Svi značajni pomaci koji su učinjeni da bi hirurške operacije bile uspešne i bezbedne uticali su podjednako na uspešnost i suguran ishod carskog reza, kako za novorođenče, tako i za majku.
Otkriće penicilina i drugih antibiotika je odigralo jednu od presudnih uloga u usavršavanju hirurških metoda, a samim tim svelo procenat smrtnih ishoda na minimum i maksimalno povećalo uspešnost vršenja carskog reza.
Šta je carski rez i kada se preduzima?
Carski rez je hirurški zahvat koji podrazumeva pravljenje reza na stomaku i materici kako bi se beba izvukla kroz taj rez. Carski rez može biti planiran u slučaju kada se prethodnim ispitivanjima i praćenjem dođe do zaključka da se porođaj ne može izvršiti prirodnim, vaginalnim putem. Takođe, carski rez može biti urgentan (hitan), kada u toku samog prirodnog porođaja dođe do izvesnih komplikacija koje prete da ugroze život deteta ili majke, pa se pribegava ovom načinu.
Ukoliko se carski rez vrši na osnovu vašeg izbora, a uz saglasnost lekara, onda se on izvodi jednu do dve nedelje pre termina koji je određen kao prirodni termin porođaja. Na taj način se osigura da će beba biti dovoljno zrela za rađanje i da neće biti komplikacija. Rizik da bebina pluća neće biti zrela za disanje u 39. nedelji iznosi 1:1000.
U današnje vreme, kod nas, procenat žena koje se porode carskim rezom iznosi od 20 do 25%, sa tendencijom porasta procenta.
S obzirom na to da ova operacija podrazumeva otvaranje trbušne duplje, postotak rizika po trudnicu je veći jer postoji mogućnost pojave infekcija, jakog krvarenja, povrede unutrašnjih organa, tromboembolije – u svakom slučaju jedan drugačiji opseg pratećih efekata kojih nema, u toj meri i na taj način, kod vaginalnog porođaja.
Oporavak traje malo duže nego što je to slučaj kod vaginalnog porođaja i trudnica ostaje duže u bolnici.
Kada lekar predlaže planirani carski rez?
Postoji nekoliko uobičajenih indikacija koje dovode do odlučivanja lekara da izvrši porođaj carskim rezom:
- nosite dvojke,trojke ili više beba;
- vaša beba je krupna, a vaša karlica mala (makrozomija);
- imali ste druge operacije na materici (miom, pregrada);
- utvrđena je placenta previa, tj. prednjačeća posteljica;
- utvrđena je placenta accreta, tj. situacija kada je posteljica urasla u tkivo materice ili drugog organa;
- beba je zauzela karlični položaj ili poprečni položaj (kod prvorotke);
- imali ste već jedan ili više carskih rezova sa vertikalnom ili horizontalnom incizijom;
- utvrđena je infekcija (genitalni herpes, HPV, HIV);
- visok krvni pritisak porodilje koji zahteva hitno lečenje.
Kada lekar predlaže urgentan carski rez?
Hitan carski rez je često brzinska odluka, koju stručnjak donosi u sledećim situacijama:
- otkucaji srca bebe pokazuju da ne bi izdržala nastavak vaginalnog porođaja;
- pupčana vrpca je prošla pored glavice bebe i spustila se u vaginalni otvor, pa je onemogućeno dopremanje kiseonika za bebu;
- pojava krvarenja ili odvajanje posteljice pre vremena, čime se smanjuje dotok krvi do bebe;
- porođaj nikako ne napreduje, porodilja se ne otvara niti se beba spušta;
- beba ne dobija dovoljno kiseonika, a prirodni porođaj bi trajao predugačko i ugrozio život bebe;
- imali ste porođaj sa indukcijom, međutim ta metoda nije izazvala trudove koji bi doveli do vaginalnog porođaja.
Ukoliko imate osećaj straha, teskobe u vezi sa vašim porođajem mnogo pre nego što dođe taj trenutak, bilo bi pametno zatražiti stručnu savetodavnu pomoć. Često se dešava da žene zatraže same carski rez, ne vodeći računa da li je to u njihovom slučaju neophodno ili ne, već zbog toga što jednostavno imaju veliki strah od prirodnog porođaja. Pre nego što donesete bilo kakvu odluku, dobro se informišite. Ovo su pitanja na koje treba da potražite odgovore:
- Kakve su prednosti porođaja carskim rezom za mene, a kakve za moje dete?
- Kolike su zaista velike šanse, tj. kako stoji statistika kada su u pitanju komplikacije prirodnog porođaja?
- Da li su te iste komplikacije koje se javljaju prilikom prirodnog porođaja moguće i u slučaju carskog reza?
- Kako izgledaju komplikacije koje se pojavljuju u vršenju carskog reza?
- Opišite mi prednosti i mane carskog reza?
Ako ste se na kraju ipak odlučili za carski rez ili ako je preporuka lekara takva onda će priprema za izvođenje ove operacije izgledati ovako.
Priprema za porođaj carskim rezom
Računamo da ste sa svojim ginekologom već obavili sve razgovore o neophodnosti izvođenja carskog reza, kao i o svim razlozima zašto se on radi.
Pored neophodne osnovne dokumentacije (zdravstvene knjižice, lične karte, određene krvne grupe i Rh faktora), doktor vas upućuje na laboratorijsku analizu. Analizom krvi utvrđujete mogućnost anemije, kako bi se zadržale boce vaše krvi u slučaju da vam u toku operacije zatrebaju.
Pored laboratorijske analize potrebno je da trudnicu pregleda specijalista interne medicine (internista) koji utvrđuje vašu sposobnost da izdržite operaciju, a potom i specijalista anesteziolog koji utvrđuje koja vrsta anestezije bi bila najpogodnija za operaciju.
Pacijent, tj. porodilja može da primi antibiotike, kako bi se dovelo do smanjenja rizika od infekcije koja može uslediti u postoperativnom periodu. Takođe, porodilja može primiti efedrin ili fenilefrin, kako bi joj se održao nizak krvni pritisak za vreme operacije.
Ukoliko se operacija izvodi pod opštom anestezijom, ponekad se pacijentkinji daju antimetici i antacidi, za sprečavanje mučnine, povraćanja i kiselosti želuca.
Postoje dve osnovne vrste anestezije: opšta anestezija u kojoj ste u potpuno besvesnom stanju tokom operacije; regionalna (spinalna ili epiduralna) analgezija koja umrtvljuje donji deo tela, ali porodilja ostaje budna i svesna tokom čitavog procesa operacije.
Tok operacije – carski rez
Nekih pet-šest sati pre carskog reza porodilji je zabranjeno da pije i jede. Pacijentkinji se uvodi infuzija u podlakticu, a u mokraćnu bešiku se stavlja kateter. Stomak porodilje se očisti antiseptikom i steriliše se njegova površina.
Iznad stomaka se postavi paravan kako pacijentkinja ne bi gledala samu operaciju, ali porodilja može tražiti da se paravan spusti kada se beba izvadi iz stomaka, da bi videla bebu (naravno ukoliko nije pod totalnom anestezijom).
Tokom operacije sto je nagnut pod uglom od najmanje 15 stepeni, što pomaže da se pacijentkinja oslobodi pritiska koji se stvara na materici i na leđnim mišićima. Ujedno, ovakav položaj umanjuje mogućnost pojave niskog pritiska i mučnine.
Centralni deo operacije započinje pravljenjem horizontalnog reza dužine oko 15 cm u donjem delu stomaka. (Nekada je ovaj rez bio uzdužni, ali se sada ređe praktikuje, osim kada je iz medicinskih razloga neophodno da bude takav.) Nakon zasecanja stomaka, sledi zasecanje tkiva po slojevima do materice. Uz to se razmiču prednji mišići stomaka. Na samoj materici se opet pravi horizontalni rez. Horizontalni niski rez dokazano prouzrokuje manje bolova, a ožiljak izgleda bolje nego vertikalni.
Kada se beba izvadi iz stomaka, predaje se babici i pedijatru. Oni obrađuju i pregledaju bebu, a ako je majka pod regionalnom anestezijom, beba joj se pokazuje. Ukoliko je majka pod totalnom anestezijom, beba se nakon obrade i pregleda odnosi na odeljenje za novorođenčad i pokazuje majci nakon njenog buđenja.
Kada su vas porodili, trebalo bi da dobijete injekciju Syntocinon. Ova injekcija podstiče stezanje mišića materice i izbacivanje posteljice.
Doktor akušer potom vadi posteljicu, pregleda porodilju i pristupa zašivanju. Zašivanje se vrši po slojevima: prvo materica, pa prednji zid stomaka.
Konac za zašivanje može biti razgradivi. Možete biti zašiveni i šavovima koji će nakon 5-7 dana biti uklonjeni.
Vremenski, operacija, odnosno carski rez, ne traje više od sat vremena.
Lekovi protiv bolova nakon carskog reza
Ukoliko vam je carski rez urađen uz pomoć epiduralne (spinalne) analgezije, bolove ne bi trebalo da osećate još sledećih 12 sati. Kada počnete da mrdate nogama, to znači da analgezija popušta i lekar vam može dati lekove protiv bolova. Naravno u prva 24 sata bolovi su najjači, a nakon toga polako popuštaju. Ukoliko osećate jače bolove, slobodno potražite analgetike.
Nakon carskog reza porodilju prebacuju u sobu intenzivne nege, u kojoj je pod stalnim nadzorom stručnog osoblja. Medicinsko osoblje će proveravati vaš puls i krvni pritisak, davaće vam nesteroidne lekove protiv upale, paracetamol, a u slučaju jačih bolova mogu davati i jače lekove protiv bolova.
Rizik od krvnih ugrušaka
Nakon operacije i izvođenja carskog reza kod nekih pacijentkinja je moguća pojava krvnih ugrušaka u nožnim i karličnim venama. Za one pacijentkinje kod kojih je taj rizik povećan, postoji mogućnost davanja injekcija protiv stvaranja ugrušaka. Ako osetite jači bol u nogama u periodu posle operacije, obavezno prijavite nadležnom lekaru.
Postoperativni postporođajni tok
Prvih nekoliko dana porodilja se redovno kontroliše, posmatra se kakav joj je stomak, da li i koliko krvari, donosi joj se beba radi kontakta i dojenja. Preporučljivo je u prvim danima dojiti bebu sa strane, kako ne bi dolazilo do pritiska na ranu.
Rana će vas svakako boleti prva 24 časa, dok će posle toga preći u izvestan osećaj nelagodnosti i blagog zatezanja. Ukoliko kijate, kašljete imaćete osećaj da će vam rana pući, ali nemojte da vas to plaši. Možete tada pritisnuti ranu kako bi vam bilo lakše.
Već drugog dana možete polako da ustajete iz kreveta, prvo uz pomoć sestre, a onda i sami. Postoje slučajevi gde se dešava skupljanje gasova u stomaku, zato što su se creva tokom operacije i prethodnih radnji olenjila. Tada vam lekar može dati lek koji će pospešiti rad creva, a možete to učiniti i uz pomoć nekih čajeva.
Praksa je da se porodiljama nakon carskog reza daje infuzija još 48 sati, kako bi nadoknađivala tečnost. Posle toga pacijentkinja lagano uvodi tečnosti, čajeve, sokove i lakšu hranu.
Obično se otpusna lista dobija nakon pet dana. Nedelju dana posle operacije pacijentkinja dolazi da joj se skinu konci, a prva kontrola, ukoliko nema nikakvih komplikacija, se zakazuje nakon mesec dana.
Ako se desi da pacijentkinja dobije povišenu temperaturu ili da joj rana otiče, crveni, ima čudan iscedak, hitno mora da se javi akušeru.
Krvarenje nakon porođaja carskim rezom bi trebalo vremenom da se smanjuje. Kretnje i aktivnost u prostoru bi trebalo da budu sve lakše i lakše, a slobodno se može nositi i pojas za trudnice, da bi se pridržavali trbušni mišići.
Kako izgleda svakodnevni život nakon carskog reza?
Majka koja se porodila carskim rezom bi trebalo da se ponaša potpuno normalno nakon izlaska iz bolnice. Preporučuje se kretanje, a ne samo ležanje. Naravno, tokom kretanja se ne treba preopterećivati, zato što su mišići slabi i rana još nije u potpunosti zarasla. Ne bi trebalo da podiže ništa teško, osim bebe, nekih šest nedelja. Kada majka ode na prvu kontrolu njen lekar će je dalje posavetovati i nakon pregleda utvrditi da li je spremna da krene sa laganim vežbanjem.
Kakav je izgled ožiljka nakon carskog reza?
Današnji rezovi koji se čine tokom operacije carskog reza su većinom horizontalni. Ovakav rez je, u prvim danima posle operacije nekoliko milimetara iznad nivoa kože. Njegova boja je tamnija u odnosu na boju kože, a može imati i crvenilo. Tokom prvih meseci, postepeno, ožiljak od reza bledi i neće predstavljati problem na plaži, s obzirom na to da se nalazi nisko, ispod nivoa bikinija. Da biste se dodatno osigurali protiv vidljivog ožiljka možete mazati nevenovu mast, kantarion ili gotove kreme protiv ožiljaka iz apoteke, koje su, uglavnom napravljene na bazi bilja.
Postoje i plastične operacije za ožiljke, ali to se svakako morate konsultovati sa svojim doktorom da li to uopšte smete raditi.
Ako je prvi porođaj bio uz pomoć carskog reza, da li je moguće da drugi bude vaginalni?
Ovo pitanje se često postavlja. Veoma su velike verovatnoće da se žena koja se prvi put porodila carskim rezom, drugi put porodi prirodno. Naravno, veliki je broj faktora koji utiču na odluku lekara. Pre svega, potrebno je utvrditi zašto je prvi put rađen carski rez. Ukoliko je lekar odlučio da se prvi porođaj odigra uz pomoć carskog reza zbog karličnog položaja bebe, onda na drugom porođaju to ne mora biti slučaj i žena se može poroditi vaginalno.
Međutim, ako je razlog za prvoporođajni carski rez bio zdravstvene prirode ili male dimenzije karlice, onda je najverovatnije da će se i drugi porođaj obaviti uz pomoć carskog reza.
U svakom slučaju o ovome odlučuje lekar-ginekolog.
Često se dešava i to da krene vaginalni porođaj, ali lekar odluči da ga završi carskim rezom.
Svetski mediji govore o “modi” porođaja carskim rezom u proteklih nekoliko godina. Statistike govore da se u Velikoj Britaniji četvrtina žena porodi na ovaj način, u Brazilu čak 53%, a u SAD ne više od 30%. Evropa je na nekoj zlatnoj sredini sa 23%, dok Srbija prati evropski prosek.
U našim državnim porodilištima po važećem Zakonu o zdravstvenom osiguranju, porođaj je besplatan. Tj. svaki pacijent koji poseduje zdravstvenu knjižicu i regulisano zdravstveno osiguranje ne bi trebalo da plaća za bilo koju uslugu u državnoj bolnici. Na žalost, u realnosti to izgleda malo drugačije. Iskustva su raznovrsna.
U državnim bolnicama postoje različite varijante kada je u pitanju naplaćivanje određenih zdravstvenih usluga. Često pacijenti sami “časte” lekara. Sam dolazak bebe na svet tako može da “košta” od 300 do 600 evra. Epiduralna analgezija može koštati od 12.000 dinara do 20.000 dinara. Prisustvo oca deteta porođaju od 5.000 din. do 17. 000 dinara, a porođaj završen carskim rezom oko 200.000 dinara.
Carski rez u privatnoj klinici košta oko 500.000 dinara i u cenu ulaze pregledi lekara koji počinju desetak dana pred porođaj, CTG pregledi, konsultacije sa pedijatrom, anesteziologom, psihologom, intervencija, anestezija, lekovi tokom porođaja, prisustvo oca deteta, zbrinjavanje bebe, vakcine za bebu, laboratorijske analize majke i novorođenčeta, ishrana majke i bebe, intenzivna nega posle carskog reza.
