Gluten predstavlja oblik biljnog proteina koji je uključen u prirodni sastav brojnih vrsta žitarica, kao što je pšenica, ali i raž i ječam. Međutim, postoje i žitarice koje u svom prirodnom sastavu ne sadrže gluten, pa je mišljenje da je gluten sastojak svih žitarica pogrešno. Naime, žitarice poput kukuruza, prosoa, heljde ili amaranta, samo su neke od žitarica koje u svom prirodnom sastavu ne sadrže gluten.
S obzirom da se u sastavu žitarica koje sadrže gluten, gluten nalazi u njihovom zrnu, a upravo se zrna žitarica i koriste u procesu pripreme određenih prehrambenih sirovina ili gotovih jela, gluten veoma lako postaje uključen u svakodnevnu ishranu i na taj način dospeva u ljudski organizam.
Konkretno, gluten se nalazi u svim prehrambenim proizvodima od žitarica u kojima je sadržan gluten (hleb, testenine ili različite vrste peciva, proizvodi od celih žitarica kao što je musli, samo su neki od proizvoda u kojima je sadržan gluten).
Međutim, gluten može biti sadržan i u brojnim industrijski proizvedenim namirnicama, kao što su čokolada, različiti slatkiši i grickalice, sladoledi, sosevi, pa čak i začini. Pojedine vrste napitaka, kao što su industrijski proizvedeni sokovi, ali i alkoholna pića, takođe u svom sastavu sadrže gluten.
U sastav navedenih proizvoda koji se ne mogu definisati kao proizvodi od žitarica, a koji ipak sadrže gluten, gluten dospeva posredstvom upotrebe pšeničnog skroba i određenih prehrambenih boja na bazi skroba, ali često i posredstvom upotrebe samog pšeničnog brašna koje se koristi u manjim ili u većim količinama. Konkretno, čak i u pojedine vrste mlevenih začina, ubacuju se određene količine pšreničnog brašna, kako ne bi došlo do zgrudnjavanja začina. Zato, ukoliko želite da budete sto procenata sigurni da određeni prehrambeni proizvod ne sadrži gluten, prilikom kupovine, obratite pažnju da na ambalaži proizvoda bude istaknuta jasno uočljiva oznaka “Bez glutena” ili “Gluten free”.
Osnovni razlog zbog kojeg su pojedine osobe doslovno prinuđene da iz upotrebe izbace namirnice koje u svom sastavu sadrže gluten, jeste to što je kod tih osoba razvijena alergija na gluten, ili intolerancija na ovaj oblik biljnog proteina.
Većina ljudi, poistovećuje pomenuta dva stanja osetljivosti na gluten i smatra da su alergija na gluten i intolerancija na gluten jedno isto. Međutim, nije tako i zato smo odlučili da vam kroz sadržaj ovog teksta objasnimo šta tačno predstavlja alergija na gluten, a šta intolerancija na gluten. Takođe, otkrićemo vam koji simpomi ukazuju na prisustvo pomenutih stanja, ali i koji su uzroci nastanka takvih stanja, kako se ona leče i kako se na njih deluje ishranom.
Alergija na gluten – šta predstavlja i koji su uzroci njenog nastanka?
Alergija na gluten, predstavlja stanje koje se prema obliku simptoma kroz koje se manifestuje donekle može uporediti sa intolerancijom na gluten, ali se ipak sa pomenutim stanjem ne može poistovetiti. Alergija na gluten, može se javiti i razvijati i u najranijem periodu života, tačnije već od trenutka kada dete, tačnije beba prvi put počne da konzumira namirnice za čiji sastav je vezano prisustvo glutena. Međutim, alergija na gluten, može se razviti i kod odraslih osoba, u bilo kom periodu života.
Uzrok zbog kojeg se alergija na gluten može razviti u organizmu, jeste to štoorganizam u bilo kom periodu života može početi da prepoznaje gluten kao strano telo, odnosno kao alergen i zatim početi da na njega reaguje ispoljavanjem simptoma koji su karakteristični za ovaj oblik alergijske reakcije.
Ponekad, simptomi su bukvalno kamuflirani i jako blago izraženi pa je u takvim slučajevima alergiju na gluten teško prepoznati i ona pre nego što se ustanovi može dugo biti prisutna u organizmu i otežavati kvalitet životnih funkcija. Ipak, alergija na gluten, može se manifestovati i kroz izraženije i intenzivnije simptome, od kojih su neki toliko ozbiljni da ukoliko se ne prepoznaju i ne saniraju na vreme mogu dovesti čak i do smrtnog ishoda.
Alergija na gluten – simptomi
Bez obzira na to da li se alergija na gluten javila i razvila u ranoj fazi života, odnosno u detinjstvu ili kasnije u odraslom životnom dobu, simptomi su isti i odnose se pre svega na prisustvo sledećih stanja:
– Javlja se urtikarija: To je stanje koje je u narodu poznatije kao koprivnjača i podrazumeva prisustvo osipa koji je praćen crvenilom i svrabom, a može se javiti svuda po telu, pa čak i u regijama sluzokože. U zavisnosti od količine u kojoj je alergen, u ovom slučaju gluten, unet u organizam, urtikarija može biti blago do veoma intenzivno izražena.
– Javlja se atopijski dermatitis: To je stanje koje je u narodu poznatije kao ekcem. Ovaj simptom, javlja se najčešće na regiji obraza, ali i na regiji laktova ili kolena, ali se nešto ređe može javiti i na drugim regijama tela, kao što su leđa, podlaktice ili šake. Prisustvo atopijskog dermatitisa, definiše se kroz pojavu reljefastih i grubih promena na koži koje su praćene jakim crvenilom i svrabom. Baš kao i predhodno opisani simptom urtikarija i atopijski dermatitis može biti blaže do intenzivnije izražen.
– Dolaze do pojave angioedema: Angioedem, predstavlja stanje koje nastaje kao posledica alergijske reakcije organizma i definiše se kroz pojavu abnormalnog oticanja kože, ali i sluzokože organa gastrointestinalnog sistema, kao što su usne, jezik, ili recimo larinks (grkljan). Ovaj simptom, posebno je opasan jer ukoliko se ne sanira na vreme, može da dovede do gušenja pacijenta. Zato, ukoliko pacijent primeti oticanje bilo kog dela gastrointestinalnog sistema, potrebno je da se hitno obrati lekaru. Saniranje ovog problema, obavlja se uz primenu adrenalina, ali i antihistaminika ili kortikosteroida.
– Javljaju se problemi sa disanjem: Pacijent počinje otežano da diše i da oseća nedostatak vazduha. Ukoliko se alergijska reakcija organizma na gluten učestalo ponavlja, odnosno ukoliko se gluten ne izbaci iz upotrebe, ovaj simptom se može razviti u prisustvo astme.
– Javlja se učestala pojava dijareje: Još jedan od načina na koji arganizam ispoljava alergijsku reakciju na gluten, jeste pojava dijareje. Što je pojava dijareje učestalija, to se više javljaju i udruženi simptomi kao što su slabost i iscrpljenost organizma ili čak dehidracija. Kako dijareja ne bi dovela do dehidracije, pa kasnije i do kolapsa čitavog organizma, potrebno je najpre eliminisati uzrok njenog nastanka (dakle izbaciti gluten iz upotrebe), ali i piti što više vode i upotrebljavati rastvor za rehidraciju (rastvor je dostupan u apotekama).
Alergija na gluten – lečenje
Od trenutka kada se prepoznaju simptomi alergije na gluten, treba pristupiti procesu lečenja ovog stanja. Međutim, kako bi lečenje moglo da se sprovede uspešno, prevashodno je važno da se odmah po prepoznavanju simptoma alergije na gluten koriguje ishrana. To znači da automatski iz upotrebe treba izbaciti sve namirnice koje u sebi sadrže gluten. u protivnom, ukoliko osoba započne proces lečenja, ali uporedo sa tim nastavi da koristi namirnice koje u sebi sadrže gluten, lečenje se neće sprovesti uspešno i simptomi alergije na gluten će se neprestano ponavljati i čak komplikovati.
Samo lečenje, alergije na gluten, odnosi se na proces upotrebe odgovarajućih medikamenata. Medikamenti koji se najčešće koriste, jesu medikamenti iz grupe kortikosteroida i medikamenti iz grupe antihistaminika. Ono što je obavezno, jeste da terapiju prepiše lekar i to tek nakon što u okviru sprovođenja testiranja pacijenta precizno i pouzdano dijagnostikuje da je reč o alergiji na gluten.
Intolerancija na gluten – šta predstavlja i koji su uzroci njenog nastanka?
Intolerancija na gluten, definiše se kao oblik autoimunog oboljenja koje se drugačije naziva i u narodu je poznatije kao celijakija. Ovaj oblik autoimunog oboljenja, u velikoj meri je povezan sa genetskom predispozicijom i procenjuje se da se u većini slučajeva javlja kod osoba koje su u bliskom krvnom srodstvu sa nekim ko je takođe imao ovaj oblik oboljenja. Kako su medicinska istraživanja dokazala, osobe kod kojih je izražena genetska predispozicija za nastanak i razvoj intolerancije na gluten, nosioci su gena HLADQ2 ili gena HLADQ8. Međutim, intolerancija na gluten, može se razviti i kod svih drugih osoba, kod kojih genetska predispozicija nije prisutna i to u svim životnim dobima od detinjstva do starosti.
Onda kada se intolerancija na gluten razvije u organizmu, organizam reaguje tako što pokreće imunološki sistem i proizvodnju antitela koja pristupaju borbi protiv glutena. Međutim, u toj borbi antitela protiv glutena, dolazi do nastanka oštećenja resica koje su rasprostranjene na površini sluznice tankog creva. Usled nastupanja oštećenja pomenutih resica, dolazi do razvijanja nesposobnosti tankih creva da apsorbuju nutritivne materije koje u organizam dospevaju posredstvom konzumiranja hrane. Samim tim, nutritivne materije koje su sadržane u hrani, bivaju neiskorišćene i organizam se ne snabdeva sa dovoljnim količinama vitamina, minerala, proteina i svih drugih korsnih nutrijenata koji su mu neophodni za normalnu funkciju.
Takva činjenica, dovodi do pojave i do razvoja simptoma intolerancije na gluten. Ukoliko se simptomi intolerancije na gluten ne prepoznaju na vreme i ukoliko se ovo stanje ne leči, može doći do razvoja novih posledica koje se odnose na stvaranje rizika od pojave drugih oblika oboljenja kao što su: dijabetes, osteoporoza, Kronova bolest, multipla skleroza, itd.
Intolerancija na gluten – simptomi
U prisustvu razvijene intolerancije na gluten, simptomi koji se najčešće manifestuju su:
– Prisustvo otežanog varenja koje je praćeno bolom u želucu,
– “Uznemirenost” creva: ovo stanje, ispoljava se kroz pojavu osećaja nelagodnosti i nadutosti u crevima, kroz pojavu gasova i kroz pojavu grčeva u crevima i u predelu celog abdomena,
– Dolazi do razvoja bolova u mišićima koji su često praćeni probadanjem,
– Javlja se prisustvo hroničnog umora koji se pojačava neposredno nakon svakog konzumiranja obroka,
– Javljaju se česte i dugotrajne glavobolje koje mogu biti izražene i u obliku migrene,
– Javlja se skup problema neurološke prirode: javlja se poremećaj ili gubitak ravnoteže, praćen vrtoglavicom, zatim dolazi do razvoja periferne neuropatije, kao i do osećaja utrnulosti i nastupanja slabosti u udovima.
– Javlja se emocionalna razdražljivost, praćena naglim i čestim promenama raspoloženja,
– Dolazi do gubitka telesne mase, a ukoliko je reč o intoleranciji na gluten koja se manifestuje kod dece ili mladih osoba u razvoju, može doći i do zastoja u razvoju, pa čak i do usporenog rasta,
– Javljaju se promene na koži: Koža postaje osetljiva i sklona perutanju, suva i podložna pojavi osipa, ekcema i sličnih oblika promena,
– Javlja se krtost u kostima i dolazi do ubrzanog stvaranja karijesa na zubima,
– Može doći do razvoja anemije.
Svakako je najbolje da uradite test intolerancije na hranu da utvrdite na šta ste sve tačno alergični i da onda znate precizno da ne nagadjate po simptomima.
Intolerancija na gluten – lečenje
Bez obzira što je intolerancija na gluten sa medicinske strane definisana i istražena kao oblik autoimunog oboljenja, za nju i dalje ne postoji lek.
Naime, ne postoji nijedan medikament koji je namenjen konkretno i isključivo lečenju ovog oboljenja.
Lečenje intolerancije na gluten, sprovodi se putem stroge korekcije ishrane.
Intolerancija na gluten – ishrana
Naime, osobe kod kojih je razvijena intolerancija na gluten, od trenutka otkrivanja ovog oblika oboljenja, pa sve do kraja života, iz svoje ishrane apsolutno moraju izbaciti namirnice koje u svom sastavu sadrže gluten. Pšenica, ali i svi proizvodi od pšenice (pšenično brašno, hleb, peciva, testenine i svi drugi oblici proizvoda od pšenice), zatim ječam i proizvodi od ječma, raž, zob, ali i sve namirnice koje u svom sastavu sadrže gluten, moraju strogo biti izbačene iz upotrebe.
Kao zamenu za pomenute namirnice, osoba može koristiti namirnice na čijoj je ambalaži uočljivo naglašeno da ne sadrže gluten i da su kao takve bezbedne za upotrebu u ishrani osoba koje boluju od intolerancije na gluten.
Čak i namirnice koje u sebi sadrže minimalne količine glutena, mogu izazvati ponovni razvoj bolesti.
