Ulcerozni kolitis ili “Colitis ulcerosa”, kako se na latinskom naziva, predstavlja vrstu inflamatorne (zapaljenske) bolesti koja može nastati i koja se može razviti u crevnom sistemu.
Kada nastane, ulcerozni kolitis zahvata kolon, tačnije debelo crevo i doslovno uvek se prvobitno javlja u delu unutrašnjosti creva koji je najbliži rektumu. Čak i sam rektum, u prisustvu ove bolesti, biva zahvaćen upalom. Međutim, ulcerozni kolitis obično zahvata i šire regije creva i ukoliko se na vreme ne dijagnostikuje, odnosno ukoliko se ne leči, ima tendenciju širenja. U odnosu na meru u kojoj je proširen u unutrašnjosti creva, ulcerozni kolitis se može definisati kroz nekoliko kategorija, tačnije formi bolesti. O mogućim formama bolesti, pisaćemo nešto kasnije.
Posebno u ranoj, a često i u kasnijoj fazi razvoja ulceroznog kolitisa, simptomi koji se manifestuju, veoma su slični simptomima koji su karakteristični za prisustvo Kronove bolesti. Iz tog razloga, dešava se da kod čak 10 procenata pacijenata, na osnovu kliničke slike nije moguće jasno i pouzdano razlikovati prisustvo ulceroznog kolitisa od prisustva Kronove bolesti. Ipak, savremene dijagnostičke metode, dovoljno su efikasne da se takva dilema brzo razreši.
Neke od informacija koje ćemo u nastavku teksta podeliti sa vama, odnosiće se na simptome na osnovu kojih možete prepoznati ulcerozni kolitis, ali i na uzroke koji dovode do nastanka i do razvoja ovog stanja. Takođe, sa vama ćemo podeliti i informacije o načinu na koji treba oblikovati ishranu u prisustvu ulceroznog kolitisa, ali i informacije koje se odnose na metode dijagnostikovanja i lečenja ove bolesti.
Koje sve forme ulceroznog kolitisa postoje?
U odnosu na meru u kojoj je raširen u unutrašnjosti debelog creva, odnosno u unutrašnjosti kolona, ulcerozni kolitis se može definisati kroz formu distalnog ulceroznog kolitisa i kroz formu ekstenzivnog ulceroznog kolitisa.
Distalni ulcerozni kolitis, dalje se može definisati kao proktitis, kao proktosigmoiditis ili kao “left-sided” kolitis.
Ukoliko se radi o prisustvu proktitisa, zapaljenski proces je izražen samo u regiji rektuma.
Ako se radi o prisustvu proktosigmoiditisa, zapaljenski proces je izražen u regiji rektosigmoidnog kolona i ukoliko se radi o prisustvu “left-sided” kolitisa, zapaljenski proces je izražen u regiji rektuma, u regiji sigmoidnog kolona i u regiji descedentnog kolona lijenalne fleksure.
U slučaju da je ulcerozni kolitis izražen kroz formu ekstenzivnog ulceroznog kolitisa, zapaljenski proces, izražen je i u regiji debelog creva, odnosno kolona koja se nalazi iza lijenalne fleksure.
Ekstenzivni ulcerozni kolitis, može se definisati i kao pankolitis. Pankolitis predstavlja najintenzivnije izražen oblik ulceroznog kolitisa i u okviru njegovog prisustva, zapaljenski proces je izražen u čitavoj unutrašnjosti debelog creva, odnosno kolona. Preciznije, u tom slučaju je zapaljenski proces izražen od rektuma, pa sve do početka tankog creva (početak debelog creva, stručno se naziva ielocekalna valvula).
Sve upravo navedene i opisane forme prisustva ulceroznog kolitisa, manifestuju se kroz pojavu simptoma koji se međusobno razlikuju po intenzitetu i učestalosti ispoljavanja. Što je forma ulceroznog kolitisa komplikovanija, tačnije što je ulcerozni kolitis šire rasprostranjen u unutrašnjosti debelog creva, to su simptomi intenzivniji i ispoljavaju se učestalije.
Simptomi ulceroznog kolitisa
Ono što je karakteristično u vezi simptoma ulceroznog kolitisa, jeste da njihov nastanak i razvoj nije povezan isključivo sa prisustvom bolesti, već i sa formom, ali i sa stadijumom razvoja, odnosno aktivnošću bolesti (aktivnost bolesti, često nije uslovljena formom bolesti, već činjenicom da li se na bolest deluje predviđenom i adekvatnom terapijom ili ne).
Naime, svaka forma ulceroznog kolitisa, može biti izražena kroz ukupno četiri različita stepena aktivnosti i to su stepen blage aktivnosti, stepen umerene aktivnosti, stepen teške aktivnosti i stepen fulminantne aktivnosti.
Navedeni stepeni aktivnosti bolesti, određuju trenutnu težinu bolesti i direktno ispoljavaju uticaj ne samo na nastanak i na razvoj simptoma, već i na njihov intenzitet i učestalost. Drugim rečima, simptomi ulceroznog kolitisa zavise od stepena aktivnosti bolesti.
Ono što je važno napomenuti, jeste da se u prisustvu ulceroznog kolitisa, mogu smenjivati stepeni aktivnosti bolesti. Na njihovo smenjivanje, utiče pristup bolesti. Konkretnije, ukoliko se prisustvu bolesti pristupa nedovoljno odgovorno i ukoliko se bolest zapostavi, sasvim je izvesno da će stepen aktivnosti biti intenzivniji i komplikovaniji. Sa druge strane, ukoliko se na bolest deluje, bilo konvencionalnom terapijom ili ishranom, aktivnost bolesti će stagnirati i vremenom će postajati izražena kroz sve oskudniji intenzitet i učestalost.
Simptomi ulceroznog kolitisa pri blagoj aktivnosti bolesti:
– Prisustvo dijareje koja se manifestuje kroz pojavu dve do najviše četiri retke (gotovo tečne) stolice u toku dana. Pritom, u sadržaju stolice, mogu, ali i ne moraju se uočiti tragovi sluzi i krvi.
– Pojava često ponavljajućih i pritom lažnih potreba za pražnjenjem creva,
– Prisustvo blagog bola u stomaku (u regiji creva),
– Prisustvo blagih i kratkotrajno prisutnih grčeva u stomaku.
U toku trajanja blage aktivnosti ulceroznog kolitisa, vrednosti sedimentacije eritrocita i vrednosti C-reaktivnih proteina ostaju nepromenjene, a mera u kojoj je izraženo prisustvo upale je toliko svedena da ne dolazi čak ni do porasta telesne temperature.
Simptomi ulceroznog kolitisa pri umerenoj aktivnosti bolesti:
– Prisustvo dijareje koja se manifestuje kroz pojavu najmanje četiri, a najviše šest retkih (gotovo tečnih) stolica u toku dana. U sadržaju stolice, takođe se mogu, ali i ne moraju uočiti tragovi sluzi i krvi.
– Prisustvo povišene telesne temperature (pritom, vrednosti povišene telesne temperature neretko osciliraju i kreću se u rasponu od 37,5 do 39),
– Dolazi do blagog smanjenja vrednosti sedimentacije eritrocita (ovaj simptom, nije uvek prisutan i razvija se isključivo ukoliko dođe do krvarenja u unutršnjosti creva, to jest do izbacivanja određene količine krvi iz organizma kroz stolicu),
– Prisustvo bola u stomaku.
Simptomi ulceroznog kolitisa pri teškoj aktivnosti bolesti:
– Prisustvo dijareje, koja se manifestuje kroz pojavu najmanje šest, a češće i više retkih (gotovo tečnih) stolica u toku dana. Za razliku od predhodna dva stepena aktivnosti bolesti, u toku teške aktivnosti ulceroznog kolitisa, pojava sluzi i krvi u sadržaju stolice je izuzetno česta i može biti vezana za doslovno svako pražnjenje creva,
– Prisustvo gotovo konstantno povišene telesne temperature čije su vrednosti najčešće oko 38,
– Prisustvo slabosti organizma koje je praćeno groznicom (sve to je posledica gotovo konstantne prisutnosti povišene telesne temperature),
– Usled učestale, a neretko i konstantno zastupljene male količine krvi u sadržaju stolice, dolazi do nastanka i do postepenog razvoja anemije (shodno prisustvu i razvoju anemije, izražene su smanjene vrednosti sedimentacije eritrocita),
– Prisustvo tahikardije (ubrzanog lupanja srca),
– Prisustvo nadutosti stomaka, koja je praćena ispoljavanjem znakova nervoznih creva (creva krče i čuje se pretakanje sadržaja u njima).
Simptomi ulceroznog kolitisa pri fulminantnoj aktivnosti bolesti:
– Prisustvo dijareje, koja se manifestuje kroz prisustvo deset ili više retkih (gotovo tečnih) stolica u toku dana. U sadržaju doslovno svake pojedinačne stolice, dolazi do uočavanja tragova sluzi i krvi. Činjenica da dolazi do toliko učestalog oslobađanja krvi iz organizma, dovodi do razvoja vrlo izražene anemije (do smanjenja vrednosti sedimentacije eritrocita), da je potrebno sprovođenje transfuzije krvi,
– Prisustvo konstantno povišene telesne temperature,
– Prisustvo bola u stomaku,
– Prisustvo nadutosti stomaka (ovo stanje, praćeno je i distenzijom, odnosno osećajem zategnutosti stomaka, koju pacijenti često opisuju kao osećaj da će im “pući stomak”).
U toku trajanja fulminantne aktivnosti bolesti, ukoliko se ne pristupi hitnom i maksimalno posvećenom i pravilno oblikovanom lečenju, može doći do nastanka i do razvoja izuzetno ozbiljnih komplikacija koje pacijenta mogu da dovedu u situaciju u kojoj je životno ugrožen. Neki od mogućih i ujedno najčešćih oblika takvih komplikacija su pojava toksičnog megakolona ili pojava perforacije.
Zbog prisustva nacedenih činjenica, fazi u kojoj je izražena fulminantna aktivnost bolesti kakva je ulcerozni kolitis, potrebno je pristupati maksimalno odgovorno.
Naime, u pomenutoj fazi bolesti, pacijent mora da bude hospitalizovan i izložen neprekidnom nadzoru lekara.
Na svu sreću, uz odgovarajuću terapiju koja se započne na vreme i koja se sprovodi redovno i pravilno, iz ove faze bolesti, pacijent najpre može da se izvede u stadijum u kojem nije životno ugrožen, a zatim i u stadijum bolesti koji praćen simptomima koji su neuporedivo manje intenzivni i koji su samim tim neuporedivo manje opasni po život pacijenta.
Ekstraintestinalne promene
Ono što je karakteristično za prisustvo bolesti kakva je ulcerozni kolitis, jeste da se njeno negativno i samim tim štetno delovanje na organizam ne završava samo kroz nastanak, razvoj i kroz ispoljavanje gore pomenutih i opisanih simptoma.
Naime, kod ogromnog procenata pacijenata koji boluju od ulceroznog kolitisa, usled delovanja ove bolesti na organizam, dolazi do nastanka i do razvoja ekstraintestinalnih promena.
Ekstraintestinalne promene, podrazumevaju promene koje se kao posledica bolesti ispoljavaju na regijama tela koje nisu povezane sa regijom debelog creva, niti sa regijom crevnog sistema uopšte.
Pre nego što vam nabrojimo vrste promena koje se definišu kao ekstraintestinalne promene koje nastaju u prisustvu ulceroznog kolitisa, prvo ćemo vam objasniti način zbog kojeg ovakve promene nastaju.
Naime, osim što se kao što je to već poznato i u okviru ovog teksta pomenuto, ulcerozni kolitis smatra inflamatornom (zapaljenskom) bolešću, on se takođe smatra i oblikom bolesti za koju se vezuje autoimuna etiologija. Samim tim, ulcerozni kolitis predstavlja sistemsku bolest čije prisustvo u organizmu može izazvati i često izaziva nastanak i razvoj ekstraintestinalnih promena.
Ekstraintestinalne promene, kao što smo već i nagovestili, ispoljavaju se na regijama tela koje nisu povezane sa regijom debelog creva, niti sa regijom crevnog sistema uopšte. Međutim, ono što nismo napomenuli, jeste da te regije tela (dakle regije na kojima se mogu ispoljiti i na kojima se najčešće ispoljavaju ekstraintestinalne promene) čak ni međusobno ne moraju biti povezane.
Konkretno, ekstraintestinalne promene, mogu biti izražene na sledećim regijama tela i u sledećim oblicima:
– U regiji usne duplje u obliku afti,
– U regiji mišićno-skeletnog sistema u različitim oblicima artritisa kao što su artritis vratnog dela kičme, artritis lumbalnog dela kičme ili artritis zglobova,
– U regiji očiju u obliku episkleritisa ili u obliku iritisa,
– U regiji krvnih sudova u obliku venske tromboze,
– U regiji kože u obliku pojave bolne ulceracije kože.
Pored upravo navedenih i ujedno najčešćih oblika ekstraintestinalnih promena koje nastaju kao posledica prisustva ulceroznog kolitisa, postoje i brojne druge ekstraintestinalne promene koje takođe mogu nastati, ali koje su nešto ređe. To su na primer autoimuna hemolitička anemija, zapaljenje žučnih puteva ili plućna embolija.
Uzroci nastanka ulceroznog kolitisa
Uzroci nastanka ulceroznog kolitisa, u najvećoj meri su povezani sa prisustvom genetske predispozicije. Pritom, ukoliko osoba vodi uredan i zdrav život, ukoliko nije sklona porocima, ukoliko je dovoljno fizički aktivna i ukoliko se hrani zdravo (posebno obraćajući pažnju na to da izbegava namirnice koje su teške za varenje i koje utiču na zamaranje creva), prisustvo genetske predispozicije za nastank i za razvoj ulceroznog kolitisa se može neutralisati.
Pored uzroka koji su povezani sa genetskom predispozicijom, smatra se da i uzroci koji se odnose na prisustvo drugih oblika autoimunih oboljenja u organizmu, takođe mogu dovesti do nastanka i do razvoja ulceroznog kolitisa. Preciznije, rizik od nastanka ulceroznog kolitisa, značajno je razvijeniji kod osoba koje boluju od bilo koje vrste autoimune bolesti, nego što je to slučaj kod osoba koje nemaju problem sa prisustvom autoimune bolesti u svom organizmu.
Kada su potpuno zdrave osobe u pitanju, koje pritom nemaju čak ni izraženu genetsku predispoziciju za nastanak i za razvoj ulceroznog kolitisa, kod njih, ova bolest kako smatraju stručnjaci može nastati kao posledica loših životnih navika u koje su uključeni piroci, smanjena fizička aktivnost, izloženost stresu i loša ishrana.
Dijagnostikovanje ulceroznog kolitisa
Proces dijagnostikovanja ulceroznog kolitisa, baš kao i kada su u pitanju razliliti drugi oblici bolesti, započinje anamnezom (razgovorom sa pacijentom) i kliničkim pregledom. Međutim, ni jedan ni drugi pomenuti metod nisu dovoljno efikasni niti pouzdani kako bi doveli do dijagnoze.
Zato, u cilju ozbiljnog pristupanja situaciji u kojoj se nalazi pacijent, lekar mora da sprovede sledeće metode dijagnostikovanja ulceroznog kolitisa:
– Laboratorijska analiza krvi pacijenta (analiza mora biti izuzetno opširna i mora obuhvatiti određivanje vrednosti što većeg broja krvnih komponenti, uključujući i kreatinin, elektrolite i slično. Razlog prisustva takve potrebe, ogleda se u tome što se vrednosti pomenutih, ali i brojnih drugih krvnih komponenti menjaju pod uticajem prisustva ulceroznog kolitisa),
– Laboratorijska analiza urina pacijenta (i ovaj oblik analize, takođe mora biti opširan i to iz istih razloga kao i predhodno opisani oblik analize),
– Rendgensko snimanje abdomena,
– Patohistološki pregled,
– Kolonoskopija (po potrebi, u proces vršenja kolonoskopije, može biti uključeno i obavljanje biopsije creva).
Ukoliko upravo pomenute i maksimalno pouzdane metode dijagnostikovanja ulceroznog kolitisa potvrde njegovo prisustvo u organizmu, ono čemu je potrebno pristupiti, jeste određivanje odgovarajuće terapije i započinjanje lečenja.
Lečenje ulceroznog kolitisa
Lečenje ulceroznog kolitisa u određenoj meri zavisi od forme bolesti, kao i od stepena njene aktivnosti u organizmu. Najčešće, lečenje podrazumeva primenu medikamenata. Konkretno, koriste se uglavnom kortikosteroidi (to su medikamenti koji se koriste u cilju kontrolisanja intenziteta upale i u cilju eliminisanja njenog prisustva u organizmu) i aminosalicilati (to su medikamenti čiji se sastav bazira na koncentraciji aminokiselina i koji su namenjeni lečenju bolesti creva).
Pored navedenih vrsta medikamenata, u cilju lečenja ulceroznog kolitisa, često se koristi i takozvani prolek “Imuran” (ili “Azatioprin”) koji doprinosi lečenju autoimunih bolesti, tako što kada se unese u organizam zauzima ulogu aktivnih metabolita, kao što su 6-tioinosinska kiselina i 6-merkaptopurin.
Doze navedenih vrsta medikamenata, kao i dozu proleka kakav je “Imuran”, učestalost ponavljanja njihove upotrebe i trajnost njihove upotrebe, potrebno je, ponovićemo još jednom, odrediti isključivo u skladu sa činjenicama koje se odnose na formu kroz koju je izraženo prisustvo ulceroznog kolitisa i na stepen aktivnosti bolesti.
Period koji je u proseku potreban i dovoljan da dovede do eliminisanja simptoma ulceroznog kolitisa iznosi oko dve nedelje i to onda kada je bolest intenzivno izražena.
Ukoliko se terapija medikamentima ne pokaže kao dovoljno efikasna, postoji još nekoliko solucija kojima se može pribeći. Jedna od takvih solucija je biološka terapija. Ukoliko ni to ne pomogne, kao krajnja solucija, ostaje kolektomija. Kolektomija je vrsta invazivnog hirurškog zahvata koja se sprovodi u cilju rešavanja problema sa prisustvom ulceroznog kolitisa. Ova metoda lečenja, od strane medicinskih stručnjaka, ali i od strane pacijenata, okarakterisana je kao efikasna.
Ono što doprinosi procesu lečenja ulceroznog kolitisa, jeste mirovanje i pravilno oblikovana ishrana.
Ishrana kod ulceroznog kolitisa
Ishrana bi trebalo da zauzima veoma značajno mesto u životu osoba koje boluju od ulceroznog kolitisa ili koje su bolovale od ove vrste bolesti.
Naime, pacijenti, kao i bivši pacijenti koji su se susreli sa prisustvom ulceroznog kolitisa, treba da konzumiraju isključivo namirnice koje su pripremljene procesom dinstanja, kuvanja, grilovanja ili pečenja bez upotrebe ulja ili sa upotrebom izuzetno male količine ulja (svega nekoliko kapi).
Pritom, pripremljeni obroci, treba da sadrže isključivo zdrave namirnice, kakve su povrće (isključivo ono koje nije prepuno skroba niti teško za varenje), voće (isključivo ono koje u sebi ne sadrži visoku koncentraciju šećera), piletina, ćuretina, junetina (ili teletina) ili meso belih vrsta ribe (kakvo je recimo meso bakalara).
Kada su u pitanju životinjski proizvodi, dozvoljeno je jesti mekše kuvana jaja, mladi sir i kiselo mleko.
Kada su vrste ulja u pitanju, dozvoljeno je koristiti i riblje, laneno ili maslinovo ulje.
Umesto uobičajene kuhinjske soli, treba koristiti morsku so, umesto mleka, treba piti sojino mleko i umesto belog pirinča treba koristiti integralni pirinač.
Treba smanjiti konzumiranje kafe i piti nezaslađene blage čajeve.
Zabranjene namirnice
U prisustvu ulceroznog kolitisa, zabranjeno je koristiti sledeće namirnice: beli hleb, začinjenu hranu, hranu pripremljenu na ulju ili hranu prelivenu uljem, mesne prerađevine (viršle, kobasice, salame i slično), masne vrste ribljeg mesa (kao što su somovina ili meso šarana), sardine, zimnicu, industrijske dodatke ishrani kao što su kečap, senf, tabasko sos, soja sos i slično, jela od pačetine, jela od guščetine, jela od svinjetine, jela od jagnjetine, pržena jela od teletine, jela od mesa divljači, masline, suvo voće, sveže voće koje sadrži mnogo šećera (grožđe recimo), povrće koje je puno skroba ili teško svarljivo.
Pored upravo navedenih namirnica, zabranjeno je i korišćenje veštačkih, posebno gaziranih sokova, grickalica, žvaka, soli, šećera i jakih čajeva (kao što su crni čaj, zeleni čaj i slično).
